Het lijkt in de Tweede Kamer nog niet helemaal te zijn doorgedrongen hoe hoog de druk van demografische krimp is. Dat bleek maandag tijdens het notaoverleg over de gevolgen van krimp op het onderwijs. De noodzaak om snel te handelen wordt met name door de PvdA en de SP onvoldoende ingezien.
Tijdens dit overleg ging het onder andere over de fusietoets. VVD-Kamerlid Hayke Veldman zei in zijn inleiding dat die toets ‘een dikke onvoldoende’ krijgt. In de praktijk blijkt, zo ziet ook VOS/ABB, dat de fusietoets een ernstig obstakel vormt voor samenwerking in het primair en voortgezet onderwijs, terwijl de toets er in 2008 is gekomen om overmatige schaalvergroting in met name het middelbaar en hoger beroepsonderwijs tegen te gaan.
Bedreiging
Doordat de fusietoets een rem zet op samenwerking, is die toets in de praktijk een regelrechte bedreiging voor het voortbestaan van een in kwantitatieve en kwalitatieve zin voldoende aanbod van primair en voortgezet onderwijs, met name op het platteland waar de demografische krimp het sterkst is. Verschillende belangenorganisaties, waaronder VOS/ABB, hebben dat herhaaldelijk aangegeven. Minister Jet Bussemaker en staatssecretaris Sander Dekker van OCW zien dit ook in, zo blijkt uit hun aanbiedingsbrief bij het eindrapport Evaluatie Wet fusietoets.
Tijdens het overleg gaven PvdA-Kamerlid Loes Ypma en haar collega Tjitske Siderius van de SP aan dat er nog wel kan worden gewacht met maatregelen om samenwerking in krimpgebieden te bevorderen. Ze benadrukten dat eerst goed moet worden geluisterd naar de mening van ouders en leraren. Naar verwachting worden in maart de resultaten verwacht van een veldraadpleging over de gevolgen van en maatregelen in verband met krimp.
Van onderaf
CDA-Kamerlid Michel Rog liet blijken dat hij hecht aan de fusietoets. Hij gaf te kennen voorstander te zijn van samenwerking tussen openbaar en bijzonder onderwijs, mits het initiatief van die samenwerking ‘van onderaf komt’. Het gaat er volgens hem om dat met name ouders zeggenschap hebben over de identiteit van de school.
VVD-Kamerlid Karin Straus benadrukte tijdens het overleg dat er nú moet worden gehandeld, zoals ook VOS/ABB heeft aangegeven, omdat het anders te laat zal zijn. Als de Kamer gaat zitten afwachten, zal in het volgende schooljaar in krimpgebieden een aantal scholen dicht moeten. Directe aanleiding voor het overleg was de initiatiefnota Krimp in het voortgezet onderwijs – van kramp naar kans van Straus.
Afschaffing
Paul van Meenen van D66 pleitte duidelijk voor afschaffing van de fusietoets in het funderend onderwijs. Het voorkomen van het ontstaan van te grote organisaties is in het primair en voortgezet onderwijs geen issue meer, zo benadrukte hij. Van Meenen wees erop dat de medezeggenschap in fusieprocessen al goed is geregeld.
Opmerkelijk was dat vanuit de staatkundig-gereformeerde hoek werd bepleit dat de alomtegenwoordigheid van het openbaar onderwijs moet worden gegarandeerd. SGP-Kamerlid Roelof Bisschop verwees daarbij naar artikel 23 van de Grondwet.
Urgentie
Staatssecretaris Dekker zei tijdens het overleg blij te zijn dat de urgentie van samenwerking inmiddels ook doordringt in het voortgezet onderwijs. Wat de fusietoets betreft, merkte hij op dat die aangepast zou kunnen worden. Het woord ‘afschaffen’ nam hij niet in de mond. Dekker wil, zoals hij eerder al had gezegd, de resultaten van de veldraadpleging over de fusietoets afwachten. Die resultaten worden in maart verwacht.
Over de menselijke maat, merkte de staatssecretaris op dat het daarbij niet zozeer gaat over de omvang van het schoolbestuur, maar over de omvang van de school. Dat is volgens hem in elk geval waar ouders naar kijken.
Instemmingsrecht
Dekker pleitte er met nadruk voor om ouders al in een vroeg stadium te betrekken bij fusieprocessen. Hij ziet in het kader van medezeggenschap in dergelijke processen een taak weggelegd voor de belangenorganisatie Ouders & Onderwijs. De staatssecretaris zegde op verzoek van D66 toe te willen kijken naar de mogelijkheid om medezeggenschapsraden instemmingsrecht te geven bij de voorgenomen sluiting van een school of vestiging.
De positie van het openbaar onderwijs in relatie tot samenwerkingsscholen stipte Dekker kort aan door te verwijzen naar het advies hierover van de Raad van State dat in de loop van 2016 wordt verwacht.
Moties
De Kamerleden vroegen aan het einde van het overleg via een aantal moties om concrete toezeggingen. Zo dienden Veldman (VVD) en Rog (CDA) een motie in om de fusietoets, met behoud van de invloed van medezeggenschap en ouders, zo aan te passen dat scholen die binnen vijf jaar met een leerlingendaling van 7,5 procent of meer worden geconfronteerd worden, niet langer toetsplichtig zijn.
In een andere motie vragen de Kamerleden Rog (CDA), Ypma (PvdA), Bisschop (SGP) en Siderius (SP) de regering advies te vragen bij de Onderwijsraad over de voor- en nadelen van het introduceren van een kleinescholentoeslag in het voortgezet onderwijs.