Het maatwerkdiploma is op zich een goed idee, maar dan moeten we in Nederland ook accepteren dat diploma’s van het voortgezet onderwijs niet meer een universele waarde hebben. Dit kan leiden tot het Britse systeem met elite-universiteiten, zoals die in Oxford en Cambridge.
De gedachte achter het maatwerkdiploma, zoals de VO-raad die nu omarmt, is dat leerlingen in het voortgezet onderwijs niet zoals nu alle vakken op hetzelfde niveau volgen. Wie bijvoorbeeld goed is in de exacte vakken, volgt die op vwo-niveau. De talen kunnen dan worden gevolgd op havo- of desnoods vmbo-tl-niveau. Op deze manier zouden specifieke talenten beter kunnen worden benut.
Op zich is het natuurlijk een goede gedachte om de talenten van leerlingen beter te benutten. Want waarom zou je niet op het hbo of de universiteit een exacte studie mogen volgen als je uitblinkt in bijvoorbeeld wiskunde, maar niet goed bent in Duits of je literatuurlijst niet op het vereiste niveau hebt gelezen? Het maatwerkdiploma betekent echter ook dat er straks leerlingen zullen zijn die voor alle vakken op het hoogste niveau zijn geslaagd en leerlingen die ‘slechts’ een deel van hun vakken op dat niveau hebben afgesloten.
Nu is het nog zo dat alle hogescholen en universiteiten vo-diploma’s accepteren, ongeacht van welke school, omdat de diploma’s uniform zijn. Als dat straks niet meer het geval is, zou een deel van het hoger onderwijs ervoor kunnen kiezen om alleen de beste leerlingen toe te laten die in de volle breedte hoog scoren. Er zouden elitaire universiteiten kunnen ontstaan, zoals in Groot-Brittannië. Daar kennen ze het A-level (advanced) en O-level (ordinary). Wie naar Oxford of Cambridge wil, moet afgezien van een flinke spaarpot alleen A-levels hebben.
Het is de vraag of we dat in Nederland moeten willen, want dan kan er net als in Groot-Brittannië een sterke maatschappelijke tweedeling ontstaan. Aan de ene kant zouden we studenten kunnen krijgen met een diploma van een elite-universiteit, met alle kansen voor topfuncties bij bedrijven en instellingen die hierop selecteren. Aan de andere kant zou er een categorie studenten kunnen ontstaan die als het ware de mindere goden zijn. Deze studenten zouden minder maatschappelijke kansen kunnen krijgen en als gevolg daarvan niet naar de top kunnen doorstoten.
Het is verstandig om alle mogelijke consequenties van het invoeren van het maatwerkdiploma goed onder ogen te zien en een weloverwogen afweging te maken. Het kan namelijk zomaar zijn dat we met de goede bedoelingen achter dit idee talenten juist niet optimaal zullen benutten.
Ritske van der Veen, directeur VOS/ABB