Staatssecretaris Sander Dekker van OCW pleit voor een moderne interpretatie van grondwetsartikel 23 over de vrijheid van onderwijs. Hij trekt in twijfel of het onderwijsaanbod op basis van de verschillende denominaties nog wel houdbaar is nu de meeste ouders niet meer op basis van religie voor een school kiezen.
Dekker vindt dat ‘de manier waarop we in de praktijk met artikel 23 omgaan’ twee problemen met zich meebrengt. ‘In de eerste plaats zit het onderwijssysteem, in tegenstelling tot wat de Grondwet doet vermoeden, nagenoeg op slot. Het is enorm ingewikkeld om een nieuwe school te beginnen – zeker als deze niet behoort tot een traditionele geloofsovertuiging. In de tweede plaats schiet het toezicht bij nieuw op te richten scholen tekort. Veel nieuwe scholen die wél door de procedures komen, zakken kort na oprichting door hun hoeven’, aldus de staatssecretaris.
Archaïsch
‘De crux zit hem in de archaïsche manier waarop we artikel 23 uitleggen’, zo vervolgt hij. ‘Zo moeten nieuw op te richten scholen vooral passen binnen een levensbeschouwelijke richting. Voor andere smaken is weinig ruimte. Waar ziekenhuizen en vakbonden hun religieuze grondslag doorgaans hebben losgelaten, lijkt het onderwijs immuun te zijn geweest voor ontzuiling en secularisering. Het lidmaatschap van kerken en het bezoek van religieuze diensten is sinds de jaren zestig fors gedaald. Toch heeft ruim 60 procent van onze scholen een religieuze basis. Je kunt je afvragen of het onderwijsaanbod daarmee nog aansluit bij de moderne belevingswereld van ouders en kinderen.’
De staatssecretaris noemt als voorbeeld de situatie in het van oorsprong rooms-katholieke zuiden van het land, waar VOS/ABB al jaren actief is om het openbaar onderwijs meer op de kaart te zetten. ‘Het onderwijs in het zuiden van het land is bijvoorbeeld van oudsher katholiek. Er zijn weinig andere scholen. Het systeem houdt die traditie in stand. Wanneer ouders en gemeenten een nieuwe – openbare of andersoortige – school willen stichten, zijn de regels nu zo dat voor de behoefte wordt gekeken naar de bestaande situatie. En omdat de meeste kinderen naar het katholieke onderwijs gaan, is dan de conclusie dat er geen animo is voor zo’n andere school. Zo is het onmogelijk om met de tijd en behoeften van ouders mee te bewegen.’
Kansloos
Hij brengt de manier waarop nu met artikel 23 wordt omgegaan ook in verband met de oprichting van kansloze scholen. ‘De helft van de basisscholen die tussen 2003 en 2009 werden opgericht, heeft de deuren inmiddels al weer moeten sluiten. Met alle gevolgen van dien voor leerlingen. Nog ernstiger is het als bestuurders van mislukte scholen het lukraak nog eens proberen met een nieuwe school. Zo’n draaideurconstructie zagen we onlangs in Rotterdam. Daar werd de islamitische school De Dialoog keer op keer als ‘zeer zwak’ beoordeeld en uiteindelijk gesloten. De directeur van De Dialoog richtte vervolgens een nieuwe school op: De Verbinding. Ook hier is de kwaliteit nu zwaar onder de maat.’
De staatssecretaris benadrukt dat vrijheid en verantwoordelijkheid hand in hand dienen te gaan. ‘Dat zou ook zo voor het onderwijs moeten zijn. We kunnen meer ruimte voor nieuwe scholen scheppen, als daar tegenover staat dat er een betere toets op kwaliteit komt. Daarom stel ik de Tweede Kamer voor om de wetgeving op twee wezenlijke punten aan te passen. Ten eerste zouden we van nieuwe scholen in de toekomst niet langer moeten eisen om per se een levensbeschouwelijke richting te vertegenwoordigen. Scholen kunnen dan niet alleen op basis van geloof worden opgericht, maar ook op basis van een goed onderwijsidee. Zo bieden we ruimte voor ICT-scholen, groene scholen of andere vernieuwende concepten, zolang daarvoor bij ouders en leerlingen voldoende animo bestaat.’
Ware karakter
‘Ten tweede is het verstandig om een strengere toetsing op kwaliteit te introduceren. De vrijheid van onderwijs mag immers nooit een vrijbrief zijn voor slecht onderwijs. In de toekomst worden plannen voor nieuwe scholen wat mij betreft dan ook beter beoordeeld op kwaliteit en levensvatbaarheid. Op die manier creëren we ruimte voor scholen die met vernieuwende concepten inspirerend onderwijs willen bieden. Onderwijs van hoge kwaliteit, dat kinderen voorbereidt op een leven als zelfbewuste volwassenen in een dynamische wereld. Onderwijs dat beter aansluit bij de veranderende voorkeuren van ouders en kinderen.’ Volgens Dekker krijgt artikel 23 krijgt hiermee ‘zijn ware karakter terug’.