Schoolboeken die een divers wereldbeeld laten zien, kunnen leerlingen stimuleren om flexibel en creatief te denken. Daarom is het goed als educatieve uitgeverijen sensitivity readers inzetten, benadrukt kennisinstituut Movisie dat zich richt op sociale vraagstukken.
Sensitivity readers (proeflezers die een boek nakijken op gevoelige onderwerpen) staan in de belangstelling, nu bekend is geworden dat de Britse uitgeverij Puffin en de Roald Dahl Story Company op basis van adviezen van proeflezers delen van de kinderboeken van Roald Dahl hebben laten herschrijven. De wijzigingen betreffen vooral beschrijvingen van personages uit de kinderboeken van Dahl.
Zo zijn de woorden ‘dik’ en ‘lelijk’ weggelaten in de omschrijvingen van Caspar Slok uit Sjakie en de chocoladefabriek en mevrouw Griezel uit De Griezels. Ook zijn sommige typeringen genderneutraal gemaakt. De Oempa Loempa’s uit Sjakie en de chocoladefabriek worden nu ‘kleine mensen’ genoemd in plaats van ‘kleine mannetjes’. De wijzigingen zouden ervoor moeten zorgen dat niemand aanstoot kan nemen aan de boeken.
Vooroordelen en stereotypen
Ook in Nederland worden sensitivity readers ingezet en Movisie vindt dat een goede zaak. Uitgeverij Malmberg bijvoorbeeld laat proeflezers kritisch kijken naar haar bestaande schoolboeken en nog uit te geven lesmateriaal. Het doel daarvan is om discriminerende woorden en passages te schrappen en inclusiviteit en diversiteit in de schoolboeken te laten zien.
‘Wij juichen dit initiatief toe’, aldus onderzoeker Caroline Harnacke van Movisie. ‘Hier hebben niet alleen de kinderen baat bij die zich nu wel in de schoolboeken kunnen herkennen, maar alle kinderen. Want schoolboeken waarin niet elk gezin uit een vader, moeder en twee kinderen bestaat, waarin mensen verschillende huidskleuren hebben en waarin mensen met een beperking meedoen in de maatschappij zijn belangrijk om vooroordelen en stereotypen te verminderen.’
Harnacke voegt daaraan toe dat uit onderzoek blijkt dat stereotypen, dus denkbeelden over groepen in de samenleving, een belangrijke voorspeller zijn voor discriminatie. ‘In boeken en in lessen in de klas worden soms onbedoeld stereotypen herhaald. En stereotypen herhalen, is stereotypen versterken. Stel dat in een schoolklas een stereotype besproken wordt, ook al wordt gelijk gezegd dat het stereotype natuurlijk niet klopt, dan wordt deze juist actief in het brein. De associatie wordt daardoor versterkt.’
‘Wat wel werkt is om mensen counterstereotypen te laten zien. Dus mensen en beelden die tegenovergesteld zijn aan een bepaald stereotype. Bijvoorbeeld een vrouw in een typisch mannenberoep. Het beste werkt het als mensen zich er niet bewust van zijn dat het de bedoeling is om hierdoor minder stereotype te gaan denken. Onbewuste blootstelling aan counterstereotypen werkt omdat het leidt tot flexibel en creatief denken. Schoolboeken die een divers wereldbeeld laten zien, kunnen hieraan bijdragen’, aldus Harnacke.
Verboden onderwerpen
In 2021 kwam uitgeverij Malmberg in het nieuws, omdat de uitgeverij onderwerpen die bij strenggelovige christenen gevoelig zouden kunnen liggen uit lesboeken zou weglaten. Auteurs en illustratoren zouden opdracht hebben gekregen om ‘wereldse’ zaken als kermis, carnaval, make-up en tatoeages te vermijden. ‘Ook zijn regenbooggezinnen, sporten op zondag en vrouwelijke predikanten bij uitgeverijen soms taboe. De evolutieleer is eveneens dikwijls een verboden onderwerp’, zo meldde NRC.
Leerkrachten van de openbare Crayenesterschool in Heemstede trokken hierover aan de bel bij Malmberg. ‘Het maakte bij ons een bewustzijn wakker. We keken altijd met name naar de didactiek in methoden, en vroegen ons nooit af of er misschien bewust bepaalde onderwerpen werden weggelaten’, zo lieten zij aan VOS/ABB weten.
‘Wij, als leerkrachten van het openbaar onderwijs, hebben er moeite mee als het geloof nog steeds een groot stempel drukt op wat we de kinderen willen leren. Dit noemen wij censuur, dingen die vermeden worden omdat ze uit christelijk oogpunt niet wenselijk zouden zijn. Wij willen dat alle kinderen een goed beeld krijgen van de samenleving, een inclusief beeld.’
In het gesprek met de leerkrachten van de Crayenesterschool liet directeur Rimco Spanjer van Malmberg weten dat een christelijke lobby die lesboeken zou willen laten censureren niet bestaat. Wel is het volgens hem zo dat de licentie van bepaalde methoden voor christelijke scholen aan een andere uitgever is overgedragen, omdat Malmberg deze methoden niet wil uitgeven vanwege het beperkte wereldbeeld dat eruit naar voren komt.