Tagarchief: levensbeschouwing

God, religie en levensbeschouwing in teken van diversiteit

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

God, religie en levensbeschouwing verdienen een prominente plaats op het rooster van elke school. Dat benadrukt Erik Renkema in een opiniestuk in Trouw.

Renkema is associate lector aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle en werkt daar voor de Kenniswerkplaats Levensbeschouwelijke Educatie en Diversiteit. Aanleiding voor zijn opiniestuk in Trouw is wat hij ‘geworstel’ noemt in zowel het openbaar als bijzonder onderwijs om religie een plek te geven.

Diversiteit

Hij pleit ervoor dat alle scholen op een gelijkwaardige manier omgaan met levensbeschouwelijke, seksuele en culturele diversiteit. Het gaat er volgens hem om verschillende visies binnen en buiten het klaslokaal bewust ter sprake te brengen. Renkema ziet dat als een speerpunt van goed burgerschapsonderwijs.

Hij stelt dat het onderwijs op deze manier kan bijdragen aan ‘gelijkwaardig samenleven en de vorming van mondige, kritische en gedreven mensen’. Op openbare en bijzondere scholen, zo benadrukt hij.

Lees het opiniestuk

Katholieke scholen brengen concept School! al in praktijk

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

‘Het toekomstconcept School!, dat voorziet in onderwijs dat boven de denominaties uitstijgt, is dichterbij dan wij denken.’ Dat constateren directeur Hans Teegelbeckers van VOS/ABB en zijn collega Marco Frijlink van de Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO) na een werkbezoek aan het rooms-katholieke d’Oultremontcollege en de eveneens katholieke basisschool de Duinsprong in Drunen.

Leraar godsdienst-levensbeschouwing dr. Bill Banning van het d’Oultremontcollege nodigde Teegelbeckers, Frijlink en historicus Carel Verhoef (auteur van het boek Inperking vrijheid van onderwijs) uit voor het werkbezoek. Aanleiding daarvoor was een opiniestuk van Teegelbeckers en Frijlink dat in maart in Trouw verscheen en een opiniestuk van Verhoef dat in april in dezelfde krant stond.

Concept School!

Teegelbeckers en Frijlink stelden in hun stuk dat de vrijheid om scholen te stichten op religieuze gronden haar langste tijd heeft gehad: ‘Het is tijd voor de ontmanteling van het achterhaalde verzuilde onderwijsbestel op basis van grondwetsartikel 23 over de vrijheid van onderwijs.’

VOS/ABB en VOO pleiten al jaren voor onderwijs dat boven artikel 23 en de denominaties uitstijgt, in ‘scholen’ die voor alle leerlingen toegankelijk zijn. ‘Dit concept noemen wij School!. Alle scholen zullen in de toekomst op basis van gelijkwaardigheid en wederzijds respect aandacht moeten hebben voor diversiteit en levensbeschouwing. Deze verandering zal een cruciale en noodzakelijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van onze pluriforme samenleving’, aldus Teegelbeckers en Frijlink.

Segregatie tegengaan

De stelling dat artikel 23 zijn langste tijd heeft gehad, schoot in het verkeerde keelgat van Banning. Hij had tevens grote moeite met het opiniestuk van historicus Verhoef. Die pleitte voor een inperking van artikel 23 in de Grondwet over de vrijheid van onderwijs. Dat deed hij eerder ook in zijn boek Inperking vrijheid van onderwijs.

De voormalige conrector van het protestants-christelijke Marnix College in Ede stelde dat de huidige vrijheid van onderwijs leidt tot ‘versplintering van onze samenleving’ en ‘enorme segregatie’. In dat kader sprak hij van ‘honderden jongeren (…) die zich tegen onze westerse samenleving verzetten en die zich geen Nederlanders voelen’.

Eigentijds confessioneel

Banning wilde aan Teegelbeckers, Frijlink en Verhoef laten zien ‘hoe confessioneel onderwijs eigentijds kan zijn’. Onderdeel van het werkbezoek was een les die Banning verzorgde aan groep 7 van de Duinsprong. Daarin stond een paaskaars centraal. Daaromheen liet Banning vol enthousiasme en op inspirerende wijze verschillende aspecten aan bod komen van religieuze diversiteit, wederzijds respect en zorg voor elkaar.

Ook was er een gesprek met Banning en de directeuren Heidi Smits van de Duinsprong en Ard van Aken van het d’Oultremontcollege. Daarin kwam onder andere de katholieke identiteit van de scholen aan de orde in relatie tot de geringe mate waarin de meeste ouders, leerlingen en personeelsleden daar tegenwoordig nog mee bezig zijn. In sollicitatiegesprekken komt de katholieke identiteit niet meer aan bod. Van de ouders in Drunen gaat naar schatting nog maar 5 tot hooguit 10 procent naar de kerk.

Banning vertelde dat er desondanks grote waardering is voor het samen bijbelverhalen vertellen en bespreken, ‘met oog op waardenvorming’. Hij zei ook dat de scholen in Drunen staan ‘in een eeuwenlange katholieke open traditie die we nu eigentijds vormgeven’. Hij benadrukte dat dit moet worden gekoesterd ‘met fundamentele openheid voor anderen’.

Weinig verschillen

De conclusie van Teegelbeckers en Frijlink was dat het d’Oultremontcollege en basisschool de Duinsprong hebben laten zien dat er nog maar weinig verschillen zijn tussen deze katholieke scholen en het openbaar onderwijs. Ook daar is immers aandacht voor religieuze diversiteit, wederzijds respect en zorg voor elkaar.

‘In feite wordt in Drunen het concept School! in de praktijk gebracht. Ze stijgen daar al uit boven de denominatieve verschillen en daarmee boven artikel 23. Het is een positieve ontwikkeling als kinderen leren om met elkaar samen te leven. Dat is in het belang van een in alle opzichten gezonde samenleving’, aldus Teegelbeckers.

Bill Banning doet op de website van de Nederlandse Katholieke Schoolraad (NKSR) verslag van het werkbezoek.

Levensbeschouwing basis voor burgerschapsvorming

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Levensbeschouwing is de basis voor burgerschapsvorming. Dat benadrukken beleidsmedewerker Eline Bakker van VOS/ABB en onderzoeker Angelique Heijstek-Hofman van de Tilburg University. In een artikel in het vakblad Religie & samenleving pleiten ze voor het aanstellen van burgerschapscoördinatoren.

De auteurs onderstrepen in hun artikel de visie van onder anderen emeritus hoogleraar Siebren Miedema van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij voert al sinds 2000 een nationaal en internationaal pleidooi om levensbeschouwelijke vorming te verbinden aan burgerschapsvorming.

Samen met cultuur- en godsdienstpsycholoog Ina ter Avest publiceerde Miedema in 2011 een artikel waarin zij pleitten voor een maximale invulling van burgerschapsvorming. In dat artikel staat dat de levensbeschouwelijke identiteit integraal deel uitmaakt van persoonlijke identiteitsontwikkeling. Bakker en Hofman-Heijstek onderstrepen dat zij deze visie delen.

Openbaar onderwijs

Ze schrijven in hun artikel ook dat de openbare scholen bij uitstek geschikt zijn voor een maximale invulling van goed burgerschapsonderwijs. ‘Openbare scholen zijn (…) van én voor de samenleving en staan open voor iedereen, waarbij culturele, levensbeschouwelijke en seksuele diversiteit wordt gewaardeerd. Door de ontmoeting met andersdenkenden leren kinderen van elkaar, en dit kan het onderling begrip bevorderen. Dit is ook precies wat behoort tot de opdracht van het openbaar onderwijs, namelijk (…) actieve pluriformiteit.’

Mede in het licht van de nieuwe burgerschapswet, die in mei 2020 zal ingaan, pleiten ze ervoor om per school een burgerschapscoördinator aan te stellen. Die kan volgens hen ‘op maximale wijze invulling (…) geven aan burgerschapsonderwijs’.

Lees het artikel

Expertisecentrum Levensbeschouwing en Religie

Gepubliceerd op door Lucy Beker

VOS/ABB is een van de partners in het nieuwe Expertisecentrum Levensbeschouwing en Religie in het voortgezet onderwijs, kortweg LERVO genoemd. LERVO heeft nu ook een eigen website.

Doel van dit expertisecentrum is het organiseren van goede levensbeschouwelijke educatie voor iedere leerling in het voortgezet onderwijs. Daartoe werken 18 organisaties samen. Behalve VOS/ABB en de vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs Verus zijn dat hbo-lerarenopleidingen en (theologische) universiteiten. LERVO richt zich primair op schoolleiders en docenten, die de maatschappelijke opdracht hebben om leerlingen op te leiden tot verantwoordelijke en zelfstandige burgers in de samenleving. Het samenwerkingsverband wil voorzien in de groeiende behoefte aan kennis en (dialoog)vaardigheden rond levensbeschouwing en religie en ontwikkelt hiertoe een basiscurriculum voor het voortgezet onderwijs.

Directeur Hans Teegelbeckers van VOS/ABB heeft zitting genomen in de stuurgroep die streeft naar een vakgebied voor levensbeschouwing en religie in het vo voor alle leerlingen, zowel van openbare als van bijzondere scholen. De eerste stappen zijn inmiddels gezet: de beroepsgroep van leraren levensbeschouwing heeft al bouwstenen aangereikt voor het te realiseren basiscurriculum.

Alle informatie over doelstellingen en educatief materiaal van LERVO vindt u op de nieuwe website.

Kracht openbaar onderwijs zit in diversiteit!

Gepubliceerd op door Tamar Kopmels

Het openbaar onderwijs in de komische tv-serie De Luizenmoeder wordt neergezet als angstig en vol vooroordelen over diversiteit. Dat komt gelukkig niet overeen met wat wij in de praktijk tegenkomen!

Afgelopen zondagavond trok De Luizenmoeder ruim 3 miljoen kijkers. De aflevering ging over de manier waarop de gefingeerde openbare basisschool De Klimop van onder anderen de gefrustreerde directeur Anton en de eigenzinnige juf Ank met religie en diversiteit omgaat.

De lachwekkende vooroordelen en karikaturen vlogen ons om de oren: de gelovige juf Ank die ‘gristelijk’ zegt, het oppervlakkige feest dat overblijft als je het kerstverhaal schrapt en de ‘koepel’ die krampachtig een religieus feest uit de openbare school weert. Er werd omwille van het vermaak een beeld neergezet van een openbare school die bang is voor diversiteit en van een schoolbestuurder die als hoogste in de boom zonder enig overleg neutraliteit doordrukt.

De aflevering ging dus over belangrijke vraagstukken waar wij in het openbaar onderwijs voor staan. Hoe gaan we om met religieuze diversiteit en met wederzijds respect en gelijkwaardigheid? Hoe maken we werk van de actieve pluriformiteit van het openbaar onderwijs?

Sterk merk

Wij komen als adviseurs op het gebied van identiteit bij veel openbare scholen. Gelukkig zien we daar schoolbestuurders, directeuren en leraren die helemaal niet bang zijn voor diversiteit. Er is juíst aandacht voor verschillende levensbeschouwingen op basis van wederzijds respect en gelijkwaardigheid.

Keuzes worden niet gemaakt op basis van vooroordelen, pragmatiek, gewoonte of angst, maar vanuit de kracht van het openbaar onderwijs. Kortom: wij zien dat openbaar onderwijs een sterk merk is dat past bij de huidige diverse samenleving!

Advies

Natuurlijk signaleren wij als adviseurs op het gebied van de identiteit van het openbaar onderwijs ook dat het niet overal perfect gaat. Geenszins pretenderen wij de wijsheid in pacht te hebben en we komen ook niet met een kant-en-klare formule voor de ideale openbare school. Wel kunnen wij met schoolbestuurders, directeuren, leraren en het liefst ook met ouders de dialoog aangaan over de vraag wat het karakter en de opdracht van de openbare school is en hoe je daar vorm en inhoud aan kunt geven.

Wilt u van VOS/ABB advies op het gebied van de identiteit van uw openbare school? Neem dan contact op met ons: Tamar Kopmels, Marleen Lammers of Eline Bakker.

Let op: advisering op het gebied van de identiteit van het openbaar onderwijs kost u als lid van VOS/ABB voor de eerste vier dagdelen niets. Dit valt binnen uw lidmaatschap van VOS/ABB!

‘Gouden middenweg’ voor samenwerkingsscholen

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Samenwerkingsscholen krijgen van Erik Renkema het advies een vorm van levensbeschouwelijk onderwijs aan te bieden waarin de kracht van zowel het openbaar als bijzonder onderwijs tot haar recht komt. Docent en onderzoeker Renkema van Hogeschool Windesheim is aan de Protestantse Theologische Universiteit gepromoveerd op een onderzoek naar de samenwerkingsschool.

‘Hoe je het ook wendt of keert, je bent een fusieschool van twee identiteiten. Je moet dus samen op zoek gaan naar een manier waarin je jezelf kunt herkennen’, zegt Renkema in een interview met de christelijke profielorganisatie Verus.

Hij spreekt van een ‘gouden middenweg’ om in de samenwerkingsschool om te gaan met bronnen en tradities ‘die bijdraagt aan dialoog en daarmee persoonsvorming’.

Renkema: ‘Vanuit de openbare kant zal men levensbeschouwelijke bronnen en tradities wel degelijk serieus moeten nemen voor de persoonsvorming van kinderen. Dat doen aan religie en godsvragen, dat zou door sommige vertegenwoordigers van openbaar onderwijs als verlies kunnen worden ervaren.’

‘Voor het christelijk perspectief kun je zeggen: besteed actief aandacht aan pluriformiteit. Voor een enkele ouder zal dat niet het beeld zijn dat hij voor ogen had toen hij voor een christelijke school koos’, aldus Renkema.

Lees meer…

Gezocht: good practices levensbeschouwelijk onderwijs

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Angelique Heijstek-Hofman is voor haar promotieonderzoek aan de Tilburg University op zoek naar openbare scholen voor voortgezet onderwijs die levensbeschouwelijke onderwijs en burgerschapsvorming een vaste plek hebben gegeven en daarover willen vertellen.

In 2017 liep zij stage bij VOS/ABB. Ze verrichtte destijds een kwalitatief onderzoek naar levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschapsvorming in openbare scholen voor voorgezet onderwijs. Zij bracht in kaart wat deze scholen doen en wat hun wensen zijn.

Uit interviews die zij in het kader van haar stage-onderzoek afnam, kwam onder andere naar voren dat er in het voortgezet onderwijs maar weinig geld beschikbaar is voor levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschapsvorming, terwijl de scholen er wel meer mee willen. Daarom pleitte zij ervoor om hier meer geld voor vrij te maken.

Een ander onderdeel van haar advies was dat VOS/ABB meer zichtbaar en kenbaar kan maken bij scholen voor voortgezet onderwijs welke mogelijkheden zij hebben om levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschapsvorming te verbeteren.

Download het advies

Promotieonderzoek

Na het behalen van haar master, heeft Heijstek-Hofman een promotieplaats gekregen aan de Tilburg University. Ook voor haar promotieonderzoek richt zij zich op levensbeschouwelijke vorming en burgerschapsvorming.

Voor haar onderzoek is ze op zoek naar goede praktijkvoorbeelden van openbare scholen voor voortgezet onderwijs die levensbeschouwelijke vorming en burgerschapsvorming een vaste plek hebben gegeven. Aan de hand van good practices wil Heijstek-Hofman een methode voor het voortgezet onderwijs gaan ontwerpen.

U kunt contact opnemen met Angelique Heijstek-Hofman via A.Heijstek@tilburguniversity.edu.

Openbaar onderwijs ‘vindt niets en heeft niets te zeggen’

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Het openbaar onderwijs vindt niets en heeft niets te zeggen. Dat suggereren algemeen directeur Titus Frankemölle van de rooms-katholieke Kwadrant Scholengroep in Noord-Brabant en de Haarlemse-Amsterdamse hulpbisschop Jan Hendriks.

‘Wie zelf niets vindt of te zeggen heeft, kan ook de dialoog met andersdenkenden niet aangaan’, aldus Frankemölle en Hendriks, die in dit kader stellen dat het confessionele onderwijs een beter vertrekpunt zou bieden om de integratie te bevorderen dan het openbaar onderwijs.

Hoewel nog maar weinig rk-scholen zich expliciet profileren met hun religieuze identiteit, blijft volgens hen het katholiek onderwijs ‘een ijzersterk merk’. Zij stellen dat ook niet-katholieke ouders of ouders ‘met een lossere band met de kerk’ voor een rk-school kiezen vanwege ‘de vitale waardengemeenschappen’. Ze spreken met klem tegen als zou het confessionele onderwijs een ‘reliek uit het verzuilde verleden’ zijn.

Frankemölle en Hendriks doen hun uitspraken in het Katholiek Nieuwsblad.

Geen aandacht voor levensbeschouwing?

Frankemölle schreef in 2014 op de opiniepagina van Trouw in een stuk over grondwetsartikel 23 over de vrijheid van onderwijs ook al dat katholieke scholen beter zouden zijn dan openbare scholen. Hij stelde toen dat het openbaar onderwijs in tegenstelling tot het katholiek onderwijs geen aandacht zou hebben voor levensbeschouwing.

In tegenstelling tot wat hij suggereerde, is er in het openbaar onderwijs wel degelijk aandacht voor godsdienst en levensbeschouwing. Ten eerste is het wettelijk vastgelegd dat de openbare school ruimte moet bieden voor godsdienstig en/of humanistisch vormingsonderwijs als ouders daarom vragen.

Daarnaast pleit VOS/ABB ervoor om godsdienst en levensbeschouwing binnen de eigen pedagogisch-didactische verantwoordelijkheid van de school aan bod te laten komen. Veel openbare scholen doen dat tegenwoordig.

Lees meer…

Goed burgerschapsonderwijs met aandacht voor diversiteit

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Goed burgerschapsonderwijs vereist actieve aandacht voor diversiteit van levensbeschouwingen en culturen. Dat staat in een gezamenlijke bijdrage van VOS/ABB en de Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO) aan de internetconsultatie over het wetsvoorstel voor beter burgerschapsonderwijs.

VOS/ABB en VOO vinden ook dat het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind expliciet moet worden benoemd. ‘Het is namelijk essentieel dat kinderen hun eigen rechten en plichten kennen en dat dit verdrag ook binnen het onderwijs wordt nageleefd’, zo staat in de gezamenlijke bijdrage aan de internetconsultatie.

Ook zou er in de scholen meer aandacht moeten zijn voor democratie als een way of living. Het gaat dus meer dan alleen om kennisnemen van democratische waarden. ‘De school zou een democratische samenleving moeten zijn, waar kinderen actief participeren en meebeslissen.’

Een ander punt uit de gezamenlijke bijdrage is dat burgerschap zowel op micro- als macroniveau van groot belang is. ‘Ontwikkelingen zoals globalisering en digitalisering zorgen er immers voor dat de wereld vandaag de dag voor iedereen heel dichtbij is.’ VOS/ABB en VOO zien in dit kader ‘treden’ van burgerschap van gezin, school en buurt naar de woonplaats, Nederland, Europa en de wereld.

Lees de gezamenlijke bijdrage

Ouders vinden burgerschapsvorming belangrijk

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

De meeste ouders in Nederland en Vlaanderen vinden levensbeschouwing, burgerschapsvorming en diversiteit belangrijke thema’s die op school aan bod moeten komen. Dat blijkt uit onderzoek van de Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO) en de Vlaamse ouderkoepel KOOGO.

Uit de reacties van ouders in Vlaanderen blijkt dat zij aandacht voor levensbeschouwing, burgerschapsvorming en diversiteit belangrijk vinden voor de ontwikkeling van hun kinderen tot mondige burgers. Ook zien ze de school als een plaats van ontmoeting waar hun kinderen leren omgaan met verschillen en waar ze in contact komen met verschillende visies en opvattingen.

Het onderzoek is vrijdag in Helmond gepresenteerd tijdens een expertmeeting over het openbaar onderwijs in Nederland en Vlaanderen. Deze bijeenkomst werd georganiseerd door VOS/ABB en de Vlaamse zuserorganisatie OVSG.

U kunt het Nederlandse deel en het Vlaamse deel van het onderzoek downloaden.

Kernwaarden en neutraliteit

De expertmeeting werd geopend door directeur Hans Teegelbeckers van VOS/ABB en zijn collega Patriek Delbaere van OVSG. Zij gaven een duopresentatie over de kernwaarden van het openbaar onderwijs in Nederland en de beginselverklaring van neutraliteit in Vlaanderen. Ze legden daarbij een link met burgerschapsvorming en levensbeschouwelijke onderwijs en gingen in op verschillen tussen Nederland en Vlaanderen.

Onderzoeker Goedroen Juchtmans van Katholieke Universiteit Leuven gaf een lezing over levensbeschouwelijke diversiteit in de klas.

Workshops

In het tweede deel van de expertmeeting waren er verschillende workshops:

Levensbeschouwelijke vorming hoort bij burgerschap

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Het zou goed zijn om aandacht voor persoonsvorming en levensbeschouwelijke vorming toe te voegen aan het conceptwetsvoorstel over burgerschapsvorming. Dat vindt beleidsmedewerker Eline Bakker van VOS/ABB.

Het pleidooi van Bakker staat in haar artikel Onlosmakelijk verbonden vakgebieden – over openbaar onderwijs en actieve pluriformiteit, levensbeschouwelijke vorming en burgerschapsvorming. Het artikel is gepubliceerd in het godsdienstpedagogisch tijdschrift Narthex.

Ontmoeting en dialoog

In haar artikel beschouwt zij de actief pluriforme openbare school bij uitstek als ‘de plek waar ontmoeting en dialoog tussen diverse mensen kan plaatsvinden, inclusief structurele aandacht voor levensbeschouwelijke vorming en burgerschapsvorming’. Met meer aandacht daarvoor kan volgens haar het actief pluriforme karakter van het openbaar onderwijs worden versterkt.

Lees het artikel

 

Over het conceptwetsvoorstel over burgerschapsvorming zal dit voorjaar een internetconsultatie plaatsvinden, meldde onderwijsminister Arie Slob in november.

Enquête over omgaan met verschillen

Gepubliceerd op door Lucy Beker

De Vereniging Openbaar Onderwijs vraagt de medewerking van scholen voor een enquête onder ouders over levensbeschouwing, burgerschap en omgaan met verschillen in de klas.

Openbare scholen in het primair en voortgezet onderwijs ontvangen via de mail een vragenlijst met het verzoek deze door te sturen naar de ouders van de leerlingen. De enquête kan online worden ingevuld tot en met zondag 11 maart.

De openbare school verbindt

Dezelfde enquête wordt in Vlaanderen uitgezet door de KOOGO, de ouderkoepel van het gemeentelijk, stedelijk en provinciaal onderwijs in Vlaanderen. De twee ouderorganisaties willen weten wat ouders belangrijk vinden voor hun kind en wat ze vinden van de manier waarop openbare scholen aandacht besteden aan levensbeschouwing en burgerschap. Ook de manier waarop scholen omgaan met verschillen komt aan de orde.

De resultaten van de enquêtes en de verschillen tussen Nederland en België worden gepresenteerd op de expertmeeting De openbare school verbindt op 20 april in Helmond.

Gezamenlijke visie op religie en levensbeschouwing

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Het kan zeer waardevol zijn als het openbaar en het bijzonder voortgezet onderwijs samen een visie vormen op religie en levensbeschouwing die aansluit op actuele ontwikkelingen in onze pluriforme samenleving. Dat stellen onder anderen de beleidsmedewerkers Eline Bakker en Marleen Lammers van VOS/ABB in het godsdienstpedagogisch tijdschrift Narthex.

Bakker en Lammers schreven samen met Gerdien Bertram-Troost, Taco Visser en Aart Jon Schimmel van de protestants-christelijke en rooms-katholieke profielorganisatie Verus een artikel voor Narthex. In hun artikel analyseren zij de resultaten van een online enquête onder schoolleiders van openbare en bijzondere scholen voor voortgezet onderwijs. De vragen gingen over de wijze waarop aandacht wordt besteed aan religie en levensbeschouwing en over ideeën over de doelen, inhouden, vorm en toekomst van dit vakgebied.

Religie en levensbeschouwing als apart vak?

Uit de enquête kwam onder meer naar voren dat de respondenten uit het openbaar onderwijs een sterke voorkeur hebben voor integratie van religie en levensbeschouwing in andere vakken. Respondenten uit het bijzonder onderwijs vinden juist dat aandacht voor religie en levensbeschouwing in een apart schoolvak past.

Verder bleek dat de respondenten van de openbare scholen unaniem tegen nationale eindtermen op het gebied van religie en levensbeschouwing zijn. In het bijzonder onderwijs zijn twee op de drie schoolleiders daarop tegen. Er zou vooral ruimte moeten zijn voor eigen inhoudelijke accenten.

Download artikel De toekomst van het vakgebied religie en levensbeschouwing.

Columnist snapt niet wat openbaar onderwijs inhoudt

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Gastcolumnist Rosa van Gool laat in de Volkskrant blijken geen goed beeld te hebben van het openbaar onderwijs.

Zij stelt in een column dat leraren in het openbaar onderwijs niet ingaan op levensbeschouwelijke vragen. Dat is een verkeerde voorstelling van zaken, omdat ook leraren in het openbaar onderwijs aandacht hebben voor levensbeschouwing.

Openbare scholen gaan uit van gelijkwaardige aandacht voor levensbeschouwing op basis van diversiteit en wederzijds respect. Dit vloeit voor uit de kernwaarden van het openbaar en algemeen toegankelijk onderwijs.

Ook haar gedachte dat neutraliteit de basis vormt van openbaar onderwijs, klopt niet. Openbare scholen gaan niet uit van het neutraliteitsbeginsel, maar van actieve pluriformiteit. Daarbij zijn de hierboven al genoemde aspecten diversiteit, gelijkwaardigheid en wederzijds respect essentieel.

Lees meer…

Levensbeschouwelijk lesmateriaal voor Prinsjesdag

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Speciaal voor Prinsjesdag is er levensbeschouwelijk lesmateriaal beschikbaar.

Het lesmateriaal sluit aan bij de jaarlijkse interlevensbeschouwelijke bezinningsbijeenkomst op de ochtend van Prinsjesdag in de Grote Kerk in Den Haag.

Vertegenwoordigers van diverse levensbeschouwingen en religies brengen dan hun boodschap voor parlement, regering en samenleving over het voetlicht. Daarbij zijn jaarlijks circa 450 leerlingen van scholen in het primair en voortgezet onderwijs aanwezig.

Het lesmateriaal is ontwikkeld in opdracht van de Stichting Prinsjesdagviering. Het is tot stand gekomen met financiële steun van het Steunfonds Christelijk Onderwijs, de Stichting Kerk en Wereld en de christelijke profielorganisatie Verus.

Op de website van Verus staat meer informatie.

‘In openbaar onderwijs taboe op godsdienst’

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Leraren in het openbaar basisonderwijs die niets van religie willen weten, moeten af van kennelijke vooroordelen. Dit stelt pedagoog en directeur Liesbet van Oosten van de DaVinci Academie op de opiniepagina van Trouw. 

Haar bijdrage gaat over de viering van Pinksteren, die volgens haar grotendeels in de ban is gedaan. ‘Op veel openbare basisscholen lijkt er zelfs een taboe op te rusten’, zo schrijft ze. Van Oosten vindt dat jammer, omdat ‘vieringen zoals Pinksteren in onze multiculturele samenleving juist kunnen bijdragen aan een toekomst met meer verdraagzaamheid’.

Ze pleit ervoor om vieringen, zoals die van Pinksteren, centraal te stellen. ‘Door op school hieraan aandacht te besteden, leren kinderen al vroeg dat er niet één waarheid is, maar dat er veel verschillende inspiratiebronnen zijn waar mensen over de hele wereld uit kunnen putten’, aldus Van Oosten.

Juist in het openbaar onderwijs!

Het pleidooi van Van Oosten sluit aan op de visie van VOS/ABB dat het openbaar onderwijs bij uitstek de plaats is waar op basis van diversiteit, gelijkwaardigheid en wederzijds respect aandacht kan worden besteed aan godsdienst en levensbeschouwing.

Lees meer in de brochure Levensbeschouwing, juíst in het openbaar onderwijs. Van deze brochure is een versie voor het primair onderwijs en een versie voor het voortgezet onderwijs.

‘Meer doen met levensbeschouwing en burgerschap’

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

VOS/ABB moet lobbyen voor een ontwikkelingsimpuls op het gebied van levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschapsvorming in het voortgezet onderwijs. Dat adviseert Angelique Hofman op basis van een onderzoek dat zij als stagiaire bij VOS/ABB heeft uitgevoerd.

Hofman studeert Religie en Beleid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. In het kader van haar stage deed zij voor VOS/ABB kwalitatief onderzoek naar wat openbare scholen voor voorgezet onderwijs doen op het gebied van levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschapsvorming. Ook wilde zij weten wat hun wensen op dit terrein zijn.

Lobby voor levensbeschouwelijk onderwijs

Uit de interviews kwam onder andere naar voren dat er in het voortgezet onderwijs maar weinig geld beschikbaar is voor levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschapsvorming, terwijl de scholen er wel meer mee willen. Daarom pleit Hofman voor een lobby om er meer geld voor los te krijgen.

Een ander onderdeel van haar advies is dat VOS/ABB meer zichtbaar en kenbaar moet maken bij scholen voor voortgezet onderwijs welke mogelijkheden zij hebben om levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschapsvorming te verbeteren.

Hofman heeft haar onderzoek tijdens een bijeenkomst bij VOS/ABB gepresenteerd. Tijdens die bijeenkomst is er op basis van haar adviezen besproken hoe de vereniging hier invulling aan kan geven. In het nieuwe schooljaar wil VOS/ABB hiermee aan de slag.

Download het advies van Angelique Hofman

Help mee bij ontwikkeling levensbeschouwelijk onderwijs

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

De Kenniswerkplaats Levensbeschouwelijke Educatie en Diversiteit van de Hogeschool Windesheim in Zwolle wil graag input van docenten in het primair en voortgezet onderwijs over hoe zij omgaan met levensvragen van hun leerlingen.

De Kenniswerkplaats wil bijvoorbeeld weten hoe docenten omgaan met de huidige diversiteit aan levensbeschouwingen. Ook wordt docenten gevraagd hoe dit zich verhoudt met de identiteit van de school waar ze werken en of dat soms spanningen oplevert.

De input is bedoeld om te kijken hoe levensbeschouwelijk onderwijs verder kan worden ontwikkeld. Welke kennis en vaardigheden zijn daarvoor nodig?

Docenten die willen meedenken over de ontwikkeling van levensbeschouwelijk onderwijs, kunnen zich melden bij hoofddocent Erik Renkema: erik.renkema@windesheim.nl.

Het Kenniscentrum is onderdeel van het lectoraat Theologie en Levensbeschouwing van Hogeschool Windesheim.

Nieuw gratis lesmateriaal Goedemorgen op school!

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Scholen voor voortgezet onderwijs kunnen via een website gratis kennismaken met voorbeeldteksten, opdrachten en filmpjes zoals die dagelijks zullen worden aangeboden in de app Goedemorgen op school!. Deze app wordt ontwikkeld door Creathlon en VOS/ABB. In de week van 15 tot en met 19 mei is het thema ‘Vooroordelen’. 

De app Goedemorgen op school! zal met een dagelijks aanbod voor in de klas inspelen op de volgende vragen:

  • Hoe kunt u met leerlingen de ontwikkelingen in de wereld volgen en duiden?
  • Hoe kunt u actuele maatschappelijke thema’s in de klas bespreekbaar maken?
  • Hoe kunt u met leerlingen werken aan een open, kritische en respectvolle houding?

De ontwikkeling van deze app staat in het teken van de groeiende behoefte aan zingeving in het openbaar onderwijs. Aan de hand van verschillende items kunnen docenten dagelijks samen met leerlingen even stilstaan bij onze complexe samenleving en de vragen die daarbij komen kijken.

Een school die de app gaat gebruiken, werkt structureel en intensief aan burgerschap en persoonlijke ontwikkeling. Ook komen diverse levensbeschouwingen en levensvragen aan bod. Het dagelijkse aanbod is actueel en volgt een thematische ordening.

Gratis materiaal Goedemorgen op school!

Op de website www.goedemorgenopschool.nl kunt u alvast gratis kennismaken met proefmateriaal. In de week van 15 tot en 19 mei staat het thema ‘Vooroordelen’ centraal.

In week 20 tot en met 24 maart was het thema ‘Vertel!’ en van 12 tot en met 16 juni zal het gaan over ‘Thuis’. In de proefperiode wordt nog niet elke week nieuw lesmateriaal aangeboden.

 

‘Religie en levensbeschouwing’ als zelfstandig vak

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Het voortgezet onderwijs zou een zelfstandig vak ‘Religie en levensbeschouwing’ kunnen krijgen met een eigen centraal schriftelijk examen, maar het zou ook in andere vakken geïntegreerd kunnen worden. Dat stelt onder anderen beleidsmedewerker Marleen Lammers van VOS/ABB in een artikel in het godsdienstpedagogisch vaktijdschrift Narthex over een breed kerncurriculum.

Lammers heeft het artikel geschreven samen met religiewetenschapper Markus Altena Davidsen van de Universiteit Leiden, de eveneens Leidse vakdidacticus godsdienst/levensbeschouwing Jeannette den Ouden en adviseur Taco Visser van de christelijke profielorganisatie Verus. Het artikel is onder meer gebaseerd op input van docenten godsdienst/levensbeschouwing.

Domeinen ‘Religie en levensbeschouwing’

De vier auteurs beschrijven in het artikel drie domeinen van een kerncurriculum ‘Religie en levensbeschouwing’ voor het gehele voortgezet onderwijs:

  1. Eigenheid en diversiteit: Leerlingen kennen een aantal wereldreligies en zijn zich bewust van de diversiteit die hierbinnen bestaat.
  2. Cultuur en geschiedenis: leerlingen kennen de rol en betekenis van het christendom en van andere tradities voor de westerse en Nederland cultuurgeschiedenis.
  3. Samenleving en burgerschap: leerlingen hebben kennis, bewustzijn en vaardigheden om te kunnen participeren en bijdragen aan de sociale cohesie en veerkracht van de maatschappij.

Waarom zelfstandig vak?

Het vak ‘Religie en levensbeschouwing’ kan worden geïntegreerd in andere vakken, maar de auteurs spreken hun voorkeur uit voor een zelfstandig vak met een eigen centraal schriftelijk examen. Dat wordt in het artikel ondersteund met het argument dat de overheid dan deugdelijkheidseisen kan stellen aan de kwaliteit en de inhoud van het vak.

Bovendien zou de zelfstandige status ervoor kunnen zorgen dat het vak gegarandeerd is in de lessentabel. Het derde argument is dat er gekwalificeerde en bevoegde vakdocenten aangesteld kunnen worden die voldoende zijn toegerust om het vak te doceren.

Download artikel Religie en levensbeschouwing: rationale voor een kerncurriculum vo.

Informatie: Marleen Lammers, 06-10946652, mlammers@vosabb.nl

 

Enquête over godsdienst en levensbeschouwing

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

VOS/ABB en de christelijke profielorganisatie Verus houden een gezamenlijke enquête naar godsdienst en levensbeschouwing in het voortgezet onderwijs.

Het doel van de online enquête is om een beeld te krijgen van de manier waarop het openbaar en bijzonder voortgezet onderwijs aandacht (willen) besteden aan godsdienst en levensbeschouwing.

VOS/ABB en Verus hebben voor deze enquête bestuurders, rectoren en directeuren gericht benaderd. De resultaten zullen onder andere via deze website worden gedeeld.

Informatie: Marleen Lammers, 06-10946652, mlammers@vosabb.nl

Studiemiddag ‘Openbaar onderwijs verbindt’

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Tijdens de studiemiddag ‘Openbaar onderwijs verbindt!’ zijn in workshops verschillende actuele kwesties aan bod gekomen. De studiemiddag bij de pabo van Hogeschool De Kempel in Helmond was onderdeel van de School!Week 2017.

Na het welkomstwoord door bestuurslid Marcel Lemmen van Hogeschool De Kempel, volgde een inleiding door Wouter Sanderse van Fontys Lerarenopleiding Tilburg & Fontys Hogeschool Kind en Educatie. Hij is lector Beroepsethiek van leraren en sprak over morele dilemma’s waarmee leraren te maken kunnen krijgen.

Diploma Openbaar Onderwijs

Na de inleiding door Sanderse, volgde een aantal workshops. Zo verzorgde Monique Santegoets van Fontys Hogeschool Kind en Educatie een workshop over het door VOS/ABB en de Vereniging Openbaar Onderwijs ontwikkelde Diploma Openbaar Onderwijs. De leidende vraag in haar workshop was welke kennis een leerkracht nodig heeft om een zinvolle bijdrage te kunnen leveren aan de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling op openbare basisscholen.

In de workshop die docent godsdienst/levensbeschouwing Karel Koolen van Hogeschool De Kempel gaf, ging het over de manier waarop docenten in de klas omstreden kwesties aan bod kunnen laten komen. Het traditionele instructiemodel blijkt niet toereikend als het erom gaat bepaalde vooroordelen onder leerlingen te corrigeren. De dialogische aanpak werkt beter. Daarbij staat het het onderzoekend leren in dialoog centraal.

Samenwerkingsscholen

Docent en onderzoeker Erik Renkema van Hogeschool Windesheim in Zwolle gaf een workshop over samenwerkingsscholen, die vooral in gebieden met demografische krimp in aantal toenemen. Het ging in deze workshop over de vraag wat er in samenwerkingsscholen gebeurt met de identiteit van het bijzonder respectievelijk openbaar onderwijs en hoe deze scholen levensbeschouwelijk onderwijs geven.

Psychotherapeute Reineke Buijsman en docent Lindi Thissen ten slotte verzorgden een workshop over het bespreekbaar maken van taboes in het licht van seksuele en emotionele ontwikkeling en het tegengaan van misbruik. Zij besteedden in dit kader specifiek aandacht aan doelen voor pabo-docenten en leerkrachten in het basisonderwijs.

Informatie: Marleen Lammers, 06-10946652, mlammers@vosabb.nl

Levenskunst in school van de toekomst

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

In de school van de toekomst wordt het vak ‘levenskunst’ gegeven. Hierin zal de nadruk liggen op de diversiteit aan opvattingen die er in de samenleving zijn. Docent en onderzoeker Erik Renkema van Hogeschool Windesheim sprak hier dinsdag over tijdens een expertmeeting over het toekomstconcept School!. Deze bijeenkomst bij VOS/ABB in Woerden stond in het teken van de School!Week van het openbaar en algemeen toegankelijk onderwijs.

Het concept School! is ontwikkeld door VOS/ABB en de Vereniging Openbaar Onderwijs. Het voorziet in onderwijs dat het duale bestel op basis van grondwetsartikel 23 achter zich heeft gelaten en aldus boven de denominaties zal zijn uitgestegen.

Er zullen in de toekomst in Nederland geen openbare, christelijke, islamitische of wat voor scholen dan ook zijn, maar ‘scholen’ die goed onderwijs verzorgen voor álle kinderen. Het concept School! gaat ervan uit dat het primair en voortgezet onderwijs op basis van diversiteit, gelijkwaardigheid en wederzijds respect aandacht zullen hebben voor onder andere godsdienst en levensbeschouwing.

Levenskunst voor identiteitsvorming

Erik Renkema spreekt in dit kader over het ‘School!Vak levenskunst’. Hierin zou wat hem betreft de nadruk moeten liggen op de diversiteit aan opvattingen die er in de samenleving zijn. Hij beschouwt het concept School! als het voorbeeld van onderwijs dat uitgaat van democratie en pluralisme.

Het vak ‘levenskunst’ zou volgens Renkema oriënterend vormingsonderwijs moeten zijn, dat in dienst staat van de identiteitsvorming van leerlingen, zodat die zichzelf en anderen leert kennen en begrijpen. Het vak zou diverse vormingsgebieden kunnen samenbrengen. Daarbij kunnen verhalen, symbolen en rituelen hun rol spelen.

‘Levenskunst’ is nadrukkelijk een schoolvak voor álle kinderen. Het liefst ziet Renkema hierin vakleerkrachten opereren die de ‘kunst van het vragen stellen’ goed beheersen. Hij pleitte tijdens de bijeenkomst in Woerden voor constructief overleg tussen het openbaar en bijzonder onderwijs over de beginselen van het vak ‘levenskunst’.

Monistisch bestel

Tijdens expertmeeting sprak ook emeritus hoogleraar Siebren Miedema van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Als godsdienstpedagoog lanceerde hij het ‘monistische bestel’ in plaats van het huidige duale bestel van openbaar en bijzonder onderwijs. In het monistische bestel zijn alle scholen bijzonder in de zin van pedagogische vorming op het gebied van levensbeschouwing. De school ziet hij als ‘embryo’ van de samenleving.

Privéscholen moeten worden voorkomen, stelt Miedema. Alle scholen worden door de overheid bekostigd, waarbij zij aan ‘reële overheidsdoelen’ voldoen. Dit betekent volgens Miedema echter geenszins dat er sprake zal zijn van staatsonderwijs. Er is evenmin invloed van welke godsdienstige instelling dan ook. Miedema ziet in de toekomst een school voor zich met levensbeschouwelijke vorming voor álle kinderen.

De emeritus hoogleraar is geen voorstander van godsdienstig en humanistisch vormingsonderwijs (g/hvo) zoals de zogenoemde zendende instanties dat nu buiten de pedagogische verantwoordelijkheid van de school in het openbaar onderwijs verzorgen.

Verbinding met g/hvo

Docent en trainer Tamar Kopmels die ook auteur is van Verhalen vertellen en vragen stellen, sprak over lessen ‘leren leven’ die een verbinding tot stand brengen tussen de actief pluriforme opdracht van het openbaar onderwijs en g/hvo. Hierin gaat het over kennisoverdracht, brede vorming en de ontwikkeling van de eigen levensbeschouwing via ontmoeting.

Acceptatieplicht

Directeur Hans Teegelbeckers van VOS/ABB concludeert dat de expertmeeting waardevolle discussies opleverde over de school van de toekomst. Alle aanwezigen waren het erover eens dat er nog een lange weg te gaan is naar het concept School!.

De invoering van algemene acceptatieplicht wordt gezien als een eerste stap, omdat het niet meer van deze tijd is dat het bijzonder onderwijs met de grondwet in de hand de mogelijkheid heeft om leerlingen te weigeren. ‘Wij zullen stevig op inzetten, in onze politieke lobby en in het maatschappelijke debat over goed onderwijs’, aldus Teegelbeckers.

Inspiratiekalender nu ook digitaal!

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Uitgeverij Kwintessens en VOS/ABB geven u een kijkje in de digitale Inspiratiekalender. Het is een cadeautje in het kader de School!Week. Wat vindt u van de lesideeën op deze speciale website? Laat het ons weten!

Met de lesideeën op www.inspiratiekalender.nl kunt u op een eigentijdse manier aandacht besteden aan levensbeschouwing. De ideeën zijn ontwikkeld voor openbare basisscholen.

U kunt inloggen met de volgende gegevens:

  • Username: Inspiratie
  • Password: Ikbenwelkom

Als u bent ingelogd, kunt u kiezen uit vijf thema’s:

  • Wie ben ik?
  • Ik zie…
  • Ik voel me…
  • Jij en ik
  • Weet jij het?

Bij elk thema’s kunt u kiezen voor een activiteit.

Digitale Inspiratiekalender als aanvulling

Eerder hebben VOS/ABB en Kwintessens een papieren Inspiratiekalender voor het openbaar onderwijs ontwikkeld. Deze kalender wordt op veel scholen gebruikt. De website van de digitale Inspiratiekalender is een aanvulling op de papieren versie.

De lesideeën die nu op de website staan, zijn bedoeld als een pilot. Wij vinden het fijn als u uw gebruikservaringen mailt naar e.idema@kwintessens.nl.

Na afloop van de pilot zullen Kwintessens en VOS/ABB besluiten of het mogelijk is om de digitale Inspiratiekalender uit te breiden.

Term ‘godsdienst’ niet op katholieke scholen

Gepubliceerd op door Drs. Martin van den Bogaerdt

Er is in Nederland vrijwel geen katholieke school voor voortgezet onderwijs waar lessen over religie en levensbeschouwing onder de noemer ‘godsdienst’ vallen. Protestantse scholen kiezen nog wel voor die term. Dit blijkt uit onderzoek van de christelijke profielorganisatie Verus, de Vrije Universiteit in Amsterdam en de Vereniging van Docenten Levensbeschouwing en Godsdienst (VDLG).

Het onderzoek richtte zich op godsdienst en levensbeschouwing als schoolvak. Een belangrijke conclusie is volgens Verus dat dit vak in de ogen van de vakdocenten heel breed is. Het gaat volgens hen onder meer over kennis over religies en levensbeschouwingen, maar ook over vorming.

Er zijn bijna geen docenten die het als ‘geloofsonderwijs’ beschouwen. Ook bidden komt nauwelijks nog in de lessen voor. Het wordt niet meer als een confessioneel vak gezien.

Godsdienst uit de gratie

Uit het onderzoek komen grote verschillen tussen katholieke en protestantse scholen naar voren als het gaat om de inhoud en de naam van het vak.

‘Er is vrijwel geen katholieke school waar het vak ‘godsdienst’ heet. Men kiest daar voor de bredere vakterm ‘levensbeschouwing’ als een ‘kijk op het leven’. Protestantse scholen kiezen veel meer voor de naam en de inhoud ‘godsdienst’, al dan niet samen met levensbeschouwing’, aldus Verus.

Lees meer…

Trouw heeft aandacht besteed aan het onderzoek. In het artikel Katholieke middelbare scholen minder ‘godsdienstig’ dan protestantse zegt onderzoekster Gerdien Bertram-Troost onder andere dat het vak godsdienst steeds verder wordt uitgehold.